A tenger csak moraj
Ha nincs a nap
S fövénye nyirkos
Mint a vak szeme

Az elvétett gondolat
Gyepűje sós
Szikkad a táj
Madártoll vérez

Mit ér a kéz
Ha nem simogat

S miképpen érj a kézhez

(Nagy Attila: Dadogó. Marosvásárhely 2002, A tübingeni asztalos.)

Als ik je liefkrijg mag je binnen zonder kloppen,
maar bedenk goed wat je doet,
ik vlij je op mijn strozak, het ritselende stro zucht met het stof.
Ik breng je vers water in de kan,
je schoenen veeg ik schoon voordat je gaat,
niemand stoort ons hier
buig je gerust over onze kleren om ze te verstellen.

De stilte is een grote stilte, ik zeg het jou nu ook,
als je moe bent bied ik je mijn enige stoel,
ontdoe je in de warmte van je das en kraag,
als je honger hebt krijg je een bord van schoon papier,
en als er meer te eten is, laat dan ook voor mij iets over, ik heb ook eeuwig honger.

Als ik je liefkrijg mag je binnen zonder kloppen,
maar bedenk goed wat je doet,
het zou me pijn doen als je daarna lang wegbleef.

(József Attila: Kopogtatás nélkül. Vert. RR Hermán Mostert)

Habari és Szirimán: ötcsillagos titokzatos
Kurtán és Kosárbolt: ötcsillagosan megtévesztő!
Hitbizomány és Gárgya: ötcsillagosan kontextusfüggően értelmezhető csupán

Mindez Bánffy Miklós nagy történelmi regényéből. A megfejtések általában sikerülnek, a fenti példákon már túlvagyok. Habár… tulajdonképpen még mindig nem vagyok biztos a habariban. Azt hiszem, a hóbortosnak lehet egy erdélyi rokona.
Ha valakinek van valami ötlete…?

Az ámulás szóról Mikes Kelemen jut eszembe. Az egyetlen magyar író volt, aki pontosan tudta, hogy neki egyetlen olvasója sincs. Mégis úgy írt, mintha volna.
Meghatódva gondolok rá. Fölkelek az asztaltól, kimegyek az erkélyre, s nézem, ahogy haragosan üldözik egymást a felhők.
(Csoóri Sándor, MN 2010.07.17)

De laatste paar eeuwen ben ik in gevecht met een graaf. Hij heeft lang geleden een formidabel boek geschreven dat ik nu uit het Hongaars in het Nederlands vertaal. Dit boek is net een burcht met dikke muren, kleine vensters en zo nu en dan een serie kanonschoten om iedere onverlaat op een afstand te houden.
De graaf heet Miklós Bánffy – Nicolaas Banszoon, zou je kunnen zeggen. Ik mag deze Miklós Bánffy inmiddels erg graag, maar het heeft heel lang geduurd voordat ik in de buurt kon komen van zijn echte ik. Zijn echte ik zit namelijk verstopt tussen fraaie zinnen die bijzonder moeilijk vertaalbaar zijn. Ik heb geprobeerd hem op andere manieren op te zoeken: dertien jaar geleden had ik al eens in zijn vervallen landhuis rondgelopen, en in september 2009 besloot ik nog eens langs te gaan in Bonchida om te zien of het al wat beter gesteld was. “Beter” is een relatief begrip, maar het kasteel wordt in ieder geval stukje bij beetje aangepakt. Veel leven zit er nog niet in, maar wat wil je. Alleen de mythologische foenix herrijst historieloos en ongedeerd uit zijn as.
Volgende kennismaking: ik poog me allengs meer en meer te herinneren van alle reizen, alle jaren, alle beelden en verhalen die ik met me meedraag. Bij tijd en wijle woonde, groeide en studeerde ik immers in datzelfde Transsylvanië waar de graaf en zijn eeuwenoude familie resideerde en waar een wijdvertakte aristocratie bestond bij de gratie van haar welvaart, haar positie, haar ontwikkeling en haar mecenaat. 
Tenslotte, als laatste stap in mijn naspeuringen (dit onderdeel is Werk in Uitvoering… nog steeds gaande): Alles wat over hem te lezen viel heb ik bekeken, inclusief andere teksten, schetsen en karikaturen van zijn hand. Eigenlijk bleek al gauw, dat ik de graaf leuker vond dan zijn boek dat niet alleen heel massief is, maar soms zelfs een heel klein beetje slaapverwekkend was.
Het kan ook zijn dat ik gewoon de verkeerde leesmomenten koos, in het begin.
Op een dag ben ik maar gewoon begonnen. En inmiddels staan boek en graaf centraal in mijn werkende bestaan, alle grote golven van het leven trotserend . Zo doe ik dagelijks serieuze pogingen om te vorderen met de vertaling van Erdélyi Történet (deel 1), een roman over de Transsylvaanse aristocratie aan het begin van de twintigste eeuw.
Erg lang hebben we een heel moeizame verhouding gehad, de graaf en ik. Ik had namelijk voortdurend het gevoel dat hij het expres deed, om mij te pesten. Totdat ik een paar keer een knipoog tegenkwam in de tekst. Dat hielp om de boel iets luchtiger te maken. Bovendien constateerde ik al gauw dat ik echt de ideale vertaler voor deze materie was: Transsylvanie, Nederlands, de regio Mezőség en het kasteel in Bonchida. Alles klopte met alles en met mij!
Opeens had ik dus een missie.
Het hielp ook dat mijn Genoot een kritische doch liefdevolle blik op mijn werk wierp en zag dat het best okee was. Normaalgesproken vind ik het niet nodig om tussentijdse evaluaties te laten doen door derden, maar behalve genoemde Genoot heb ik ook Zuj laten kijken naar de eerste afgeronde ronde. En hij las en las en las en vond het hoog tijd om het volgende deel klaar te maken. Ik ben dus vanaf heden zeer geinspireerd. Want ik heb een leeshongerende lezer! Het gaat nog erg erg lang duren voordat het einde bereikt is. De materie telt veel pagina’s en de teller staat op minder dan weinig.
De eerste gevechten om de gunsten van graaf en tekst zijn gewonnen. Doelstijl is grotendeels gevonden, ik concentreer me op conseqentie. Nuttige zoekstrategieen op het internet zijn ook gelokaliseerd en ingelopen. De realia kosten me echter dagelijks en wekelijks serieuze moeite. Ik wens die moeite hier op Translationalia te deponeren, want ik vind dit een prachtig reuzenproject en ik wil zien waar ik vandaan kom als ik straks klaar ben. Net als Klein Duimpje strooi ik een kruimelspoor, voor als ik verdwaald raak tussen de bladzijden.

Ha esküvő és ha kétnyelvű, akkor valami tolmácsféle is óhatatlanul jelen van valahol, az események egyik-másik részében. Szerencsés esetben ez a nyelvi csodabogár valami közeli rokon, barát, ismerős. Más esetben egy távolról érkező idegen, aki nyelvtudását és tapasztalatát pénzért kölcsönadja a legszemélyesebb eseményeken is. Így jártam én elmúlt szombaton abban a Békés megyei kisvárosban amit eddig csak a vonatból láttam, átutazóban keletebb vidékekre. Ezúttal pontosan odaindultam, pontosan arra a napra, a megadott időre, és oda is értem, és meg is lett minden, ami kellett.
Ünneplő ruhába négyórás autózás után egy helyi kávézó mosdójában öltöztem át, a Református templomot könnyen megtaláltam, aztán megtalált engem is a riadt szemű menyasszony, és végül mindannyian megszeppenve és ünnepélyesen be is vonultunk a falu szépséges, de öreg templomának hűvösségébe.

Vajon érdemes lett volna neki a saját nyelvén mondania ugyanezt a szöveget? Hogy ne csak érzés szerint fonetikusan, hanem értelmével és nyelvi helyességgel is elmondhassa?
Nyelvi szépérzékem nehezen tűri a rituálé kedvéért tett engedményt (itt: ismeretlen nyelven elmondani egy fontos nyilvános szöveget, fonetikusan – a hagyomány kedvéért), de ilyenkor mégsem vagyok biztos a dologban, mert van ennek egy varázsa, mégpedig valami fanyarkás szépséges.
Ha számtalan apróságban meg is botlott a fogadalomtétel elmondásakor, ez semmit nem von el az elmondottak komolyságából. Sőt, valamiféle párhuzamot látok az elmondott forma és a tartalom között. Akár nagy példája is lehet ez egy házasságnak. Benne van a nagy-nagy egymásra figyelés, az igyekezet a jóra és a másik elfogadására és támogatására, benne van a botladozás és a sikerélmény, az együtt felszusszanás amikor valami jó lett, és benne van a féltő szeretet amivel a többiek körülveszik.

Milyen gyönyörűen sütött a délutáni nap a templomkertben.

És milyen nagyszerű volt aztán fürödni a Kőrösben…

Niet mijn helaasheden dit keer, maar die van een Belgische filmmaker wiens film sinds kort in Boedapest draait. De titel De helaasheid der dingen dekt een oprecht, maar niet al te fijnzinnig verhaal, oorspronkelijk in boekvorm verschenen, geschreven door de Vlaming Dimitri Verhulst.
Een Nederlandstalige film in de Hongaarse bios is iedere keer een trots momentje, hoe dan ook. En dat gaat niet alleen over patriottisme, maar ook over de prettige solidariteit tussen kleine landjes en de waardering voor elkaars oprechte culturele pretenties. Nu is Hongarije van oudsher (nou ja, toch minstens sinds de ontdekking van televisie en beeldschermen…) een land van nasynchronisatie en stoutmoedige titelvertalingen, maar soms gaan de mensen van de marketing over de schreef met een te jolige en misplaatst marktgerichte vertaling door iemand die vertantwoordelijk is voor filmtitels.
In het Hongaars klinkt ‘ie zo: Szarul állnak a dolgok. Eufemistisch terugvertaald is dat ongeveer: De zaken staan er slecht voor (vervang ‘slecht’ hierbij door elke gewenste krachtterm).
Deze titel haalt het toch niet bij De helaasheid…?
Nu mag de inhoud van de film weliswaar verre van fijntjes zijn, waarmee de Hongaarse vertaling dus veel beter de lading dekt, maar evengoed is het niet voor niets dat zo’n ongelikt verhaal zo’n lyrische titel krijgt. Een titel is meer dan een marketingmiddel, en film is meer dan een verkoopbaar product. Laat de titel de titel, en de inhoud de inhoud. Het beoogde publiek van deze film kijkt echt wel verder dan zijn neus lang is, en in ieder geval verder dan een filmtitel. Dus waarom zijn importeurs bang om een oorspronkelijke Vlaamse helaasheid aan de man te brengen?