Waar tirannie is,
daar vindt men tirannie
die niet alleen in de geweerloop is
en niet alleen in de gevangenis

niet slechts in kamers voor verhoor
niet slechts in ‘t duister van de nacht
en niet in ‘t roepen van de wacht
tirannie is daar

niet slechts in kamers grauw-berookt
in vuur’ge aanklacht opgestookt
beklaagden brekend voor het tribunaal
gevangenen met morse-taal

niet slechts de rechter, koel, afzijdig,
met zijn oordeel: schuldig!
daar is tirannie
niet slechts in de soldaat op wacht

wanneer knallend  klinkt: geef acht!
of: vuur! of als de trommels slaan
de lijken weggesleept
een levensgrote kuil in gaan

en niet alleen om het geheim
van deuren half gesloten
die angstig verder open gaan
om nieuws dat fluisterend het huis in komt

de hand, die haastig voor de mond
tot stilte maant
ja tirannie is daar
niet slechts in ‘t strakke aangezicht

dat schijnbaar als een masker ligt
op de doodgezwegen gil
van wanhoop
en toch stil

stiller nog, door stomme tranen
die zich woeste wegen banen
uit pupillen die niets zien

daar is tirannie meer
dan de staande ovatie,
het eindeloos geklap
‘t gejuich en de felicitatie

waar tirannie is
daar is ook tirannie
in het apathische applaus
van verdoofd geraakte handen

hoorngeschal,
van hen die in de opera speelden
in leugentaal sprekende beelden
maar ook in kleuren en in zalen,

in ieder werk dat wordt gemaakt
al in de kwast die ‘t doek aanraakt;
niet slechts in het nachtelijk geraas
van zwarte auto’s, hun gesuis 

en in het weten
-wanneer ze stilstaan-
bij welk huis

 …etc

 want waar tirannie is
is alles tevergeefs,
hoe zeer ook oprecht
het lied, het vers, ja alles wat men zegt

want daar staat reeds de tirannie
aan uw geopend graf
u zult hem dienen, zelfs als as
en hij zal zeggen wie u was

 

Illyés Gyula: Egy mondat a zsarnokságról.
Vertaling: RR Hermán Mostert.
Eerder verschenen in Intensief Magazine, November 2003.

Fragment uit een gedicht dat de Hongaarse schrijver Gyula Illyés (1902-1983) schreef in 1950, toen het stalinisme Hongarije nog in zijn greep had en bijna op zijn hoogtepunt was. Tijdens de eerste dagen van de Hongaarse opstand in 1956 werd dit gedicht voor het eerst gepubliceerd. Na het neerslaan van de revolutie circuleerde het heel lang alleen in de vorm van illegale stencils en handgeschreven kopieën.